هیپـوکامـپ چیست؟
هیپوکامپ بخشی از مغز مهره‌داران است که نقش مهمی در تثبیت اطلاعات حافظه کوتاه مدت در حافظه بلند مدت و مکان یابی فضایی دارد. انسان و دیگر پستانداران یک هیپوکامپ در هر نیمه مغز خود دارند.
هیپوکامپ در نخستی ها در لب پیج گاهی داخلی قرار دارد.
عکس: neofronteras.com
در پرندگانی که غذای خود را ذخیره می‌کنند، هیپوکامپ بزرگ تر است. آسیب دیدن این بخش از مغز در پرندگان سبب ایجاد اختلال در حافظه فضایی می‌شود.
هیپوکامپ در لغت به معنای «خمیده مثل اسب» است و این نامگذاری به دلیل شباهت این قسمت از مغز به اسب دریایی است.
عکس: cienciahoje.uol.com.br
جالب است بدانید که در بیماری آلزایمر، این بخش از مغز جزء اولین قسمتهایی است که آسیب می‌بیند.
آشنایی بیشتر با هیپوکامپ
چند لحظه صبر کنید و به‌یاد بیاورید که روز گذشته چه اتفاقاتی برای شما افتاده است؟
تصاویر و صداها در ذهن شما جرقه می‌زنند. مردمی که با آنها صحبت کرده اید. جاهایی که رفته اید. غذاهایی که خورده اید. هر صحنه با اشاره‌ای صحنه‌ای دیگر را به ذهنتان می‌آورد. و باعث می‌شود یک چرخی در خاطرات آن روز بزنید. حالا از خودتان بپرسید از کجا مطمئن هستید آن خاطره‌ها را درست همانطور که روی داده‌اند به یاد می‌آورید؟ و از کجا می‌دانید چیزی را تغییر نداده‌اید یا جعل نکرده اید؟ سؤال ابتدا احمقانه به‌نظر می‌رسد.
شما یقینا آنجا بوده اید. اما چه چیزی در این تصاویر هست که رخداد آنها را برای شما معتبر و قابل اعتماد می‌سازد؟ تلاش کنید یک خاطره کاملا نادرست را به روز خود الصاق کنید. مثلا فکر کنید به یک جشن رفته‌اید. شما می‌توانید آن را مجسم کنید ولی واقعی به‌نظر نمی‌رسد چرا؟
مدت‌ها تصور می‌شدکه پس از یک دوره کوتاه در بچگی مغز انسان توانایی تقسیم سلولی را از دست داده و دیگر نمی‌تواند سلول‌های عصبی جدید بسازد. اما اکنون می‌دانیم که حداقل هیپوکامپ خلاف این قاعده عمل می‌کند و نورون‌های این ناحیه پیوسته در حال مرگ و زایش هستند. یافته‌های جدید حاکی از آن است که این فعل و انفعال سلولی هیپوکامپ از شکل رفتارهای ما تاثیر می‌پذیرد. به عبارت دیگر همانطور که مغز رفتارهای ما را کنترل می‌کند رفتارهای ما هم می‌تواند باعث ایجاد تغییرات در ساختار مغزی شوند.
سال‌ها عصب شناسان در جست‌وجوی پاسخ به این سؤال بودند که چرا استرس برای فعالیت‌های مغزی اینقدر مضر است و اکنون به‌نظر می‌رسد که جواب آن باید در همین ناحیه هیپوکامپ نهفته باشد. ظاهرا استرس مزمن با واسطه مولکولی به نام اینترلوکین ـ1بتا که در شرایط التهاب و استرس ترشح می‌شود باعث مرگ نورون‌ها و پیشگیری از زایش نورون‌های جدید در هیپوکامپ شده و به این ترتیب توانایی ما برای ایجاد تغییرات و همچنین داشتن خلاقیت برای پیدا کردن روش‌هایی برای کاهش استرس را از بین می‌برد.اما ورزش کردن از این نظر در جبهه مقابل استرس است. به‌نظر می‌رسد چروکیده شدن هیپوکامپ یکی از مهم‌ترین وقایعی است که با کاهش قوای ذهنی به‌دنبال افزایش سن و بیماری آلزایمر مربوط باشد و به همین دلیل انجام فعالیت‌های مستمر فکری با تحریک زایش سلولی در هیپوکامپ می‌تواند جلوی این فرایند را بگیرد. اما یافته‌های جدید نشان می‌دهد که برا ی جوان نگه داشتن فکر ورزش‌های بدنی نیز همین قدر مفید هستند. این اتفاق می‌تواند به خاطر افزایش جریان خون هیپوکامپ به‌دنبال ورزش باشد که شرایط را برای زایش سلولی بیشتر در این منطقه فراهم می‌کند.
از همین روست که تحقیقات جدیدی که مدعی هستند هیپوکامپ در افراده افسرده کوچک‌تر از افراد غیرافسرده است می‌تواند این مطلب را روشن کند که چرا ورزش کردن و فعالیت‌های بدنی به میزان زیادی اثرات ضد‌افسردگی دارند.
مغز در خواب حرف می‌زند
کسانی که بازی‌های رایانه‌ای انجام می‌دهند چنانچه مدتی بخوابند و دوباره بازی را از سر بگیرند احتمال موفقیت‌شان بالاتر می‌رود. انگار در هنگام خواب دریچه خاطرات روزانه دوباره باز می‌شود و مغز از نمایی بزرگ‌تر به آنها نگاه می‌کند.
به‌نظر می‌رسد واقعیت هم جز این نباشد. در مرحله خواب عمیق سلول‌های عصبی هیپوکامپ و قشر مغز در فعالیت‌های الکتریکی پی در پی خاطرات و اتفاقات روز قبل را دوباره به جریان می‌اندازند و به عبارتی شروع به یک گفت‌وگوی درونی با هم می‌کنند. احتمالا در این گفت‌وگو سر صحبت را قشر مغز باز می‌کند و در حقیقت از هیپوکامپ می‌خواهد خاطرات خام موجود در خود را ارائه کند. به این ترتیب اطلاعات وقایع اخیر که در هیپوکامپ اندوخته شده برای ذخیره طولانی مدت به قشر منتقل می‌شود. اما این فرایند فقط یک اسباب کشی ساده اطلاعات نیست بلکه یک پردازش سطح بالا و تفسیرگونه است. قشر تلاش می‌کند آنچه را در هیپوکامپ می‌گذرد منطقی و عقلانی کند، به جهان شکل بدهد و بفهمد چرا و چگونه وقایع رخ می‌دهند. به این ترتیب الگویی از وقایع قابل پیش‌بینی در مغزمان شکل می‌گیرد که می‌تواند ما را در کنترل رفتارهایمان به وقت بیداری راهنمایی کند.
منبع: همشهری آنلاین